Een wearable is een slimme sensor die men draagt op het lichaam. Voor ergonomie zijn vooral de wearables interessant die de houding van de rug, schouders en polsen registreren. Op die manier kan men de fysieke belasting meten of biofeedback geven aan de medewerker om zijn houding te corrigeren. De juiste grenswaarden om overbelasting te bepalen, vormt vandaag nog een uitdaging. Een trilsignaal om de houding te verbeteren blijkt geen duurzaam effect te hebben. Een wetenschappelijke overzichtsstudie bekeek drie toepassingen.
Objectieve houdingsdata interpreteren
Het grote voordeel van de wearables voor houdingen en bewegingen is dat ze objectieve data opleveren in de reële werkcontext. Ze kunnen ook meten over een langere periode, zoals een hele werkdag. De nauwkeurigheid van de metingen is hoog en alleszins beter dan observaties met het blote oog door een expert. Wearables zijn een betrouwbare methode voor het meten van gewrichtshoeken en -snelheden. Enkel voor het polsgewricht is er voorbehoud in de werkcontext.
Naar interpretatie van al deze data toe zijn er wel nog uitdagingen. In Europa refereert men vaak naar Europese normen voor houdingen, EN1005-4 en ISO11226, om de data te interpreteren. Toch laten deze laboresultaten weinig nuance toe in duur (hele dag) en frequentie (meer of minder dan 2x/min). In de Scandinavische landen werkt men eerder met actiewaarden zoals bij verlichting en lawaai. Daarvoor is er echter een nood om consensus te bereiken over blootstellingswaarden voor houdingen met een zo groot mogelijke groep experts wereldwijd. Dat veronderstelt dan ook een uniforme manier van meten. Vandaag gebruikt elk toestel zijn eigen referentiehouding of plaatsing van de sensoren.
Input voor bestaande risicoanalysemethodes
In alle risicoanalysemethodes speelt houding een belangrijke rol. Wearables kunnen deze snel en juist meten. Op die manier is de factor houding van de methode al automatisch ingevuld. Nog interessanter wordt het wanneer verschillende houdingen gecombineerd worden. Bij de RULA methode kijkt men bijvoorbeeld naar meerdere gewrichten tegelijk en kan software dan meteen de totale risicoscore berekenen. Toch betreft het slechts een momentopname, waar andere tools wel de combinatie maken met de duur van de blootstelling (RAMPII, HARM).
Een risicoanalyse ergonomie kent echter vele risico’s, houding is er slechts één van. Voor het tillen speelt uiteraard ook het gewicht een rol. De benodigde kracht meet de wearable niet en dient men nog manueel aan te vullen. Ook meer kwalitatieve aspecten zoals de omstandigheden kan men niet direct meten of omzetten in een cijfer. Daarvoor blijft de expert nog steeds nodig. De beperkingen van observatiemethodes en zijn risicocategorieën blijven gelden, ook al kan men de factor houding nu objectief bepalen.
Houdingscorrectie medewerker door biofeedback
In de preventiehiërarchie probeert men eerst ergonomische risico’s bij de bron uit te schakelen. Als dit niet mogelijk is zoekt men naar technische oplossingen om bijvoorbeeld de houding te verbeteren. Tillen vanaf een pallet op de grond, lost men op met een verstelbare schaartafel. Een volgende stap in de hiërarchie is het geven van opleidingen aan de medewerker om de houding te corrigeren. Dergelijke opleidingen blijken weinig of geen effect te hebben, men slaagt er niet in het gedrag duurzaam te veranderen.
Wearables kunnen hier mogelijks een rol spelen. Een sensor registreert de houding, maar kan ook automatisch feedback geven wanneer de houding ongunstig. Bijvoorbeeld, elke keer men de rug meer dan 30° voorover buigt, krijgt de medewerker een trilsignaal en kan hij zijn houding corrigeren. Zo oefent men in de reële werkcontext en over langere tijd. Op korte termijn blijkt dat effectief te werken. De idee is dat men zo ook op lange termijn een gedragsverandering kan realiseren. Daar slaagt men echter niet in. Wanneer de externe prikkel, het trilsignaal weg is, dan zal men na verloop van tijd terug hervallen in de oude gewoontes.
Besluit wearables voor ergonomie
Een wearable die de houding meet is een interessante tool in de totaalaanpak van de risicoanalyse ergonomie door de ergonoom. Het zal de risicoanalyse ergonomie niet vervangen gezien de vele verschillende ergonomische risico’s. De participatieve aanpak blijft ook een meerwaarde voor de ergonoom. In de OBAMA aanpak, opsporen-bespreken-analyseren-meten-aanpakken, kunnen de wearables een rol spelen om de analyse te verfijnen en te versnellen, en uiteraard ook tijdens het objectief meten. Houding is een belangrijke risicofactor voor fysieke overbelasting, dus wearables zijn een evolutie om verder op te volgen en mee te ontwikkelen.
Bron: Lind ea 2023. Wearable motion capture devices for the prevention of work-related musculoskeletal disorders in ergonomics – An overview of current applications, challenges and future opportunities. Sensors 23(9): https://doi.org/10.3390/s23094259
* 3D motion capture
3D motion capture – 3D houdingsanalyse – Scalefit – biomechanisch model – bewegingsanalyse – toepassing supermarkt
* Risicoanalyse houding
WHI – RULA – REBA – OWAS – KIM extreme houdingen