Werken in een supermarkt gaat gepaard met fysieke belasting. Het transporteren van de goederen naar de winkelruimte is veelal trekken en duwen, het uitzetten van producten in de rekken betekent veel tillen en aan de kassa is het vooral repetitief werken en zitten. Door het meten van de werkhoudingen in 3D en de spieractiviteit kan men de meest belastende taken in een supermarkt detecteren en oplossingen bedenken voor de fysieke belasting.
Lichamelijke klachten
Lichamelijke klachten zijn de voornaamste bron van afwezigheden. Ze zijn verantwoordelijk voor 73% van het aantal dagen afwezigheid. De lichaamsregio’s die de voornaamste oorzaak zijn voor het absenteïme zijn:
- Rug: 37%
- Schouders: 16%
- Polsen: 9%
Het feit dat medewerkers lichamelijke klachten hebben, betekent niet dat ze daarvoor altijd thuisblijven. Dat heet presenteïsme. Men heeft last, maar komt toch werken. Deze medewerkers zijn minder productief, wat de rest van het team dan moet compenseren. De lichaamsregio’s waar medewerkers tijdens de laatste 12 maanden wel eens last hebben gehad, zijn:
- Rug: 51%
- Voeten: 50%
- Pols, handen: 31%
- Schouders: 31%
Meten van de fysieke belasting
Het inzetten van de producten in de winkelrekken is de meest belastende activiteit. De werkhoudingen kan men registreren met 3D houdingsanalyse en verwerken in een biomechanisch model. Taken uit de volgende afdelingen werden opgemeten op de verschillende hoogtes en dieptes van winkelrekken:
- Fruit en groenten: bananen (20kg), komkommers (10kg), tomaten (6kg)
- Brood: volle broodbak (8kg)
- Vlees en zuivel: melk (17kg), gehakt (0,5kg), vleeswaren (2kg), youghurt (6kg)
- Producten met lange houdbaarheid: kruiden (1kg), olie (1kg)
Wat zijn meest belastende taken?
Spieractiviteit schouders
De 10 meest belastende taken voor de schouders waren het inzetten producten op de bovenste leggers. De hoogte varieerde van 140 tot 168cm. Hoe zwaarder de producten (brood en komkommer), hoe hoger uiteraard de opgemeten spieractiviteit was. Toch vertoonden ook lichtere producten zoals vleeswaren en yoghurt een bijna even grote belasting als ze hoog en ver moeten worden ingezet.
Spieractiviteit rug
De meest belastende taken voor de rug zijn het tillen van de zwaardere gewichten van laag naar hoog. Melk, bananen, brood, komkommers, die vanop pallethoogte (15cm) moeten opgepakt worden, vertonen een hoge spieractiviteit in de rug. Dat gaat tot 71% van de maximum gemeten kracht. Voor het uitzetten van brood gaat dit ook gepaard met een verhoogde activiteit in de schouders.
Houding armen en knieën
De grootste kniebuiging doet zich voor bij de lage hoogte en lichtere producten (90°). Deze hebben immers ook een kleinere verpakking zodat men nog dieper moet buigen. Daarbij komt nog dat men vaak op de knieën zit om onderaan in te zetten. De schouders werken vaak in een hoek van meer dan 90° ten opzichte van de romp. De combinatie van een hoge locatie op de kar en een lage en verre locatie in het winkelrek geeft de meest ongunstige schouderposities. Toch resulteerde het inzetten onderaan en ver van het lichaam niet tot een hogere spieractiviteit.
Houding rug
Een sterke buiging in de romp (>50°) komt ook regelmatig voor. Alle producten die op pallethoogte staan, vereisen een diepe buiging in de rug. Dat geldt ook voor de onderste leggers in een winkelrek. Een draaiing van de romp (20°) komt het vaakste voor wanneer men producten met één hand inzet. Toch zijn de verschillen tussen de taken niet zo groot.
Interpretatie belasting
Op basis van deze houdingsdata kan men de fysieke belasting in een supermarkt kwantificeren. In een biomechanisch model kan men de krachtmomenten in de schouder berekenen, alsook de druk- en schuifkrachten in de lage rug. Over alle taken heen is het moment in de schouder 45Nm. Dat komt overeen met een blok van 14kg tillen op schouderhoogte. De helft van de taken ziet hier dus boven en is te zwaar.
Voor de rug gelden de grenswaarden voor drukkrachten van 3400N en schuifkrachten 700N bij repetitief tillen. Bij alle zwaren gewichten zoals bananen en melk, wordt deze grens steeds overschreden. Men dient te vermijden dergelijk zware gewichten manueel te tillen. Stuk per stuk uitzetten is de aanvaardbare optie. Ook voor brood en komkommers boven schouderhoogte worden de grenzen voor rug en schouder vlotjes overtroffen. Gewichten van rond de 10kg dient men te vermijden boven schouderhoogte (140cm).
Oplossingen supermarkt
Maximum 15kg
Gewichten boven de 15kg resulteren steeds in een hoge rugbelasting. De aanpak bij de bron is deze gewichten zoveel mogelijk buiten de supermarkt te houden. Hoewel dergelijke gewichten niet zo vaak voorkomen, is het toch goed ze te inventariseren en te bekijken wat men kan verminderen in gewicht.
Maximum 10kg boven schouderhoogte
Deze richtlijn werkt in twee richtingen. Meubels voor groenten en fruit met soms zwaardere dozen mogen niet hoger zijn dan 1m40. Op de bovenste twee leggers van de winkelrekken plaatst men dozen die maximaal 10kg wegen of zet men beter stuk per stuk uit. Een opstapje is een goed hulpmiddel om de hoogte aan te passen. Toch zijn zware gewichten in combinatie met de beperkte oppervlakte van een trapje ook geen aanrader.
Hoogteverstelbare transpallet
Om het tillen op grondniveau te vermijden kan men voor palletten een in hoogte verstelbare transpallet voorzien. Zo kan men de goederen steeds rond heuphoogte afnemen. Het sterk vooroverbuigen is dan niet meer nodig, tenzij men het uiteraard laag in de rekken dient te zetten. De aanvoer kan men dus verbeteren met geveerde karren of verstelbare oplossingen.
Tafelkar
Verschillende supermarktketen maken gebruik van een soort tafelkar waarop ze de producten plaatsen. Daarmee rijden ze dan naar de plaats van bestemming. Zo moet men niet dragen en heen en weer lopen. Een tafelkar vermijdt ook dat men producten op de grond moet plaatsen. Die lage hoogtes waren altijd een probleem, ook voor lichtere gewichten.
Vermijden onderste leggers
Bij het aankopen van meubels dient men een werkhoogte onder kniehoogte te vermijden. De onderste legger bedraagt dan minimaal 45cm tot de grond. Beter voor de rug en de schouders. Vaak gaat deze laagte hoogte immers ook gepaard met ver reiken. Daarom dat lichtere producten een hoge fysieke belasting opleverden.
Uitschuifbare legger onderaan
In winkelrekken kan men de onderste legger moeilijk vermijden. Een uitschuifbare legger kan wel zorgen dat deze beter bereikbaar wordt en men minder ver moet reiken. Met het FIFO principe moeten nieuwe producten immers achter komen te staan. Varianten van uitschuifbare systemen bestaan reeds voor lichte artikelen. Andere optie is de legger minder diep te maken door een stop of volle dozen achteraan te plaatsen.
Opstapje gebruiken
De werkhoogte kan men aanpassen met een opstapje. De bovenste plank van een winkelrek op 1m80 hoogte komt met een opstapje van 45cm terug onder schouderhoogte. Dit is dus een goede oplossing voor de grote hoogtes. Toch dient het gewicht beperkt te blijven met een opstapje (5kg). Door de beperkte oppervlakte en grote reikafstand staat men immers minder stabiel. De bovenste legger kan men uiteraard ook minder diep maken.
Aanlevering op pallet
Bij de discounter is het plaatsen van de volle pallet, halve pallet of min pallet in de supermarkt goed ingeburgerd. Dit werkt heel efficiënt en men moet minder tillen. Eenzelfde principe is het inzetten van volle dozen in de winkelrekken. De klant neemt zelf het aantal stuks uit de doos. De volle dozen zijn uiteraard wel zwaarder om te tillen. De bovenstaande richtlijnen geven de grenzen aan.
Afwisseling met kassa
Een zittende kassa met repetitief werken is een goede afwisseling van het werken in de winkel wat vooral staan en tillen is. De kassa is op die manier een goed herstelmoment van de fysieke belasting in de supermarkt. In de winkel komen namelijk de hoogste piekbelastingen voor. Op die manier vermijdt men ook een groep die de hele dag statisch zit aan een kassa.
* Bron:
https://doi.org/10.1016/j.apergo.2020.103340
https://doi.org/10.1016/j.apergo.2020.103345
* Houdingsanalyse:
Bewegingsanalyse – biomechanisch model – 3D houdingsanalyse – Scalefit