Bij een zwaar beroep denkt men in de eerste plaats aan fysiek zwaar werk. Toch spelen ook andere criteria mee zoals nachtwerk, extreme weersomstandigheden, veiligheidsrisico’s, enz… Een zwaar beroep kan een reden zijn voor vervroegd pensioen, gezien deze mensen doorgaans op jongere leeftijd beginnen werken en minder lang leven. Toch komt preventie van zware beroepen weinig ter sprake…
Zwaar beroep in België
In België is er een lijst van zware beroepen voor de openbare sector. Als definitie van een zwaar beroep hanteert men vier criteria:
* Fysieke belastend werk
* Belastende werkorganisatie
* Verhoogde veiligheidsrisico’s
* Mentale of emotionele belasting
Het beroep van verpleegkundige beantwoordt zo bijvoorbeeld aan drie criteria:
* Fysiek zwaar werk: verplaatsen van personen
* Onregelmatige uren: ploegenarbeid met nachtwerk
* Stress: werkdruk door personeelstekort
Als zwaarste beroepen gelden luchtverkeersleider, militair, politie, brandweer, loodsen. Ze voldoen aan de vier criteria. Andere zware beroepen zijn vuilnisophaler, leerkracht, postbode, chauffeur,… Het aantal criteria is het resultaat van sociaal overleg tussen vakbonden en overheid. Bekijk hier de hele lijst
In de privé sector is er geen lijst. De criteria van zwaar beroep worden per job bepaald:
* Werken in wisselende ploegen: min. 2 shiften, die elkaar opvolgen
* Werken in onderbroken diensten: min. 7u werken met onderbreking van meer dan 3u
* Nachtwerk: tussen 20u en 6u
Zwaar beroep in Oostenrijk
In Oostenrijk maakt men fysiek zwaar werk heel concreet. Een zwaar beroep is waarbij een man op een dag van 8u meer dan 2000 kcal verbruikt of een vrouw meer dan 1400 kcal. Ze hebben een lijst met 180 zware beroepen.
Op de lijst van beroepen met een energieverbruik van meer dan 2000 kcal/dag staan bouwvakkers, bandenmonteurs, timmerman en smid, pakket- en goederenbezorgers. Voorbeelden van zware beroepen die meer dan 1400kcal per dag energie vergen zijn serveerster, bagageafhandelaar, meubelmaker en verloskundige.
Toch houden ze ook rekening met wisselende ploegen- en nachtarbeid (6 nachten per maand), werken in zware weersomstandigheden (koude/hitte) en werken in gevaarlijke omstandigheden. Voor deze mensen is dan vervroegd pensioen mogelijk of het “Schwerarbeitspension”. Stress of psychisch zwaar werk is wel geen criterium in Oostenrijk.
Zwaar beroep in onderzoek
In Denemarken gebruikt men zeven ergonomische risico’s en de bloostellingsduur om een beroep te rangschikken van licht naar zwaar werk. Het gewogen gemiddelde van deze ergonomische risico’s leverde een “ergonomie index” op. Een gemiddelde score van meer dan 30, was de definitie van een zwaar beroep.
| 100% | 75% | 50% | 25% | 12,5% | 0% | |
| Tillen en dragen | ||||||
| Trekken en duwen | ||||||
| Zelfde armbeweging per minuut | ||||||
| Gebogen of gedraaide rug | ||||||
| Boven schouderhoogte | ||||||
| Staand werken | ||||||
| Knielen en hurken |
De top van fysiek zwaar werk volgens ergonomische risico’s zijn: schilder (47,1), metser (43,8), timmerman (40,8), kuiser (40,4), beenhouwer/bakker (39,3), productie arbeider (38,3) en kapper (37,8).
Wanneer men deze mensen met een zwaar beroep opvolgt in de tijd, ziet men dat ze meer ziekteverzuim vertonen. Dit neemt bovendien toe met de leeftijd, wellicht omdat hun belastbaarheid met de jaren vermindert. Meer ziekteverzuim betekent dus minder gezonde jaren. Ook na hun pensioen hebben mensen met een zwaar beroep minder kwaliteitsvolle jaren en ze leven minder lang tout court.
Vervroegd pensioen
Een zwaar beroep komt vaak ter sprake in het pensioendebat als reden voor vervroegd pensioen. Mensen met een zwaar beroep beginnen doorgaans vroeger te werken en ze halen moeilijker de pensioenleeftijd. Doordat mensen met een zwaar beroep minder lang leven, kosten hun pensioenen ook minder aan de overheid. De figuur toont duidelijk dat zware beroepen zoals vuilnismannen, bouwvakkers, cipiers, postbodes,… een hoger risico op oversterfte hebben. Vervroegd pensioen zou voor deze groepen redelijk zijn.
In België komt het overheidspersoneel met een zwaar beroep in aanmerking voor vervroegd pensioen. Voorwaarde is dat ze minstens 10 jaar tijdens hun loopbaan een zwaar beroep hebben uitgeoefend. Afhankelijk van het aantal criteria waar hun zwaar beroep voldoet, worden werkjaren vermenigvuldigd met een factor:
* Zwaar beroep met 1 criterium: x1,05
* Zwaar beroep met 2 criteria: x1,10 (max. 4 jaar vroeger stoppen)
* Zwaar beroep met 3 of 4 criteria: x1,15 (max. 6 jaar vroeger stoppen)
Medewerkers uit de privésector kunnen terecht in een SWT regeling, het vroegere brugpensioen. De sociale partners zijn immers niet tot een akkoord gekomen over een indeling van zware beroepen. Meer objectieve criteria zouden kunnen helpen…
Preventie van zware beroepen
Het toekennen van vervroegd pensioen bij zware beroepen is een reactieve maatregel. Tegelijk bestaat er een Welzijnswet die stelt dat men dit werk zoveel mogelijk dient te vermijden. Daar ligt echter nog heel wat werk op de plank. Ergonomie speelt dan vooral zijn rol bij de fysiek zware beroepen.
Automatisatie zal ervoor zorgen dat een deel van deze beroepen zullen verdwijnen. Waar landbouwer vroeger een fysiek zware job was, is vandaag reeds veel geautomatiseerd. Een veld omploegen gebeurt niet meer met os en ploeg, maar met een tractor. Dat is minder belastend en veel productiever. Voor een bagageafhandelaar is automatisatie ook de enige gezonde oplossing.
In de zorgsector is de fysieke belasting eveneens gekend. Door het implementeren van de nodige hulpmiddelen, kan deze echter drastisch verminderen. Hiervoor zijn akkoorden nodig binnen de sector zodat dit een evidentie wordt. Vandaag is het nog teveel een evidentie dat het werk fysiek zo zwaar is. Hetzelfde geldt voor vuilnisophaling. De technische oplossingen zijn voorhanden en toch blijft dit vaak manueel gebeuren. Dit preventieve debat met betrokkenheid van ergonomie is ook noodzakelijk. Uiteindelijk hangen de maatschappelijke uitdagingen van ziekteverzuim, re-integratie, sociale zekerheid en pensioenen allemaal aan elkaar.
* Langer werken
werkbaar werk – langdurige ziekte – KB re-integratie – WAI – huis van werkvermogen – oudere werknemers – langer werken