Ergonomie is het meest effectief tijdens het ontwerp van werkposten. Ontwerprichtlijnen ergonomie zorgen voor een aanvaardbare fysieke belasting en productiviteit. Hier volgen zes stappen om te komen tot een ergonomische werkpost.
1. Zittend of staand werken
Licht werk (<3kg) gebeurt bij voorkeur zittend. Omdat zittend werken zelf een risico is, is een zit-sta werkplek de uitkomst bij langdurig zitten (>6u/dag). In het ontwerp kiest men voor staand werken bij mobiel en zwaar werk (>3kg). Staand werken op een beperkte ruimte dient men wel te beperken tot vier uur per dag. De ontwerprichtlijnen voor precisiewerk schrijven steeds een zittend werkpost voor om kwalitatief en nauwkeurig te kunnen werken. [Zittend of staand werken]
2. Bepaal werkhoogte
Een optimale werkhoogte situeert zich ter hoogte van de ellebogen. Om de tafelhoogte te kennen dient men nog rekening te houden met de aard van het werk, de hoogte van de werkstukken, het gebruikte gereedschap en de schoenzool. Onderstaande ontwerprichtlijnen kunnen een snelle inschatting geven van de optimale werkhoogte.
| Aard werk | Vaste hoogte | Verstelbaar |
|---|---|---|
| Staand werken | 102cm - hoogte werkstuk | +/- 10cm |
| Zit-sta werkplek | 107cm - hoogte werkstuk | +/- 10cm |
| Zittend, licht | 85cm | 65-85cm |
| Zittend, precisie | 90cm | 70-90cm |
Bij zittend werk zijn werktafels bij voorkeur verstelbaar. Wanneer gekozen wordt voor één vaste hoogte, dan is de grootste werknemer maatgevend: 85 cm. Zo heeft iedereen voldoende beenruimte. Er is wel een hoge stoel en verstelbare voetensteun nodig tot 25 cm. [Werkhoogte]
3. Reikafstanden
De optimale reikafstand wordt bepaald door het aantal handbewegingen. Repetitief werk met meer dan 30 bewegingen per minuut gebeurt best in een zone tot 30cm van de tafelrand. De maximale reikafstand is dan weer 60 cm voor niet-frequent reiken. Alle aanvoer van materiaal dient zich binnen dit bereik te vinden.
| Taak | Frequentie | Zone |
|---|---|---|
| Continu reiken | >10x/min | 30cm |
| Frequent reiken | >2x/min | 45cm |
| Niet-frequent reiken | <2x/min | 60cm |
Bij regelmatig reiken (>2x/min) ontwerpt men deze taken binnen een zone van 45 cm. Monteren of assembleren gebeurt binnen de zone van 30 cm. De ellebogen kunnen langs het lichaam blijven, wat een goede werkhouding tijdens het continu reiken (>10x/min) verzekert. Al zittend is de reikafstand gemiddeld 5 cm minder. [Reikafstand]
4. Been- en voetruimte
Tijdens het staand werken is er voldoende voetruimte nodig zodat de operators dicht genoeg tegen het werkvlak kunnen gaan aanstaan. Een vrije ruimte van 15 cm in de diepte en 15 cm in de hoogte maakt dat mogelijk. In deze fase van het ontwerp is het ook zinvol om te kijken naar maatregelen voor staand werken: zachte ondergrond, stamatten, voetenbaar, jobrotatie,…
Al zittend is de ruimte voor de knieën bepalend. Een vrije hoogte van 75 cm en diepte van 60 cm is minimaal om goed te kunnen zitten op een hoge stoel. Wanneer er niet voldoende beenruimte mogelijk is, dan kan een zadelstoel soelaas brengen bij een zittende werkplek en een stasteun bij een zit-sta werkplek. Deze nemen immers minder plaats in.
| Hoogte | Diepte | |
|---|---|---|
| Staand werken | 15 | 15 |
| Zittend, knieën | 75 | 60 |
| Zittend, voeten | 15 | 75 |
| Zadelstoel, knieën | 60 | 30 |
| Zadelstoel, voeten | 15 | 45 |
| Stasteun | 45 | 30 |
Voor bureautafels staat de nodige been- en voetenruimte beschreven in de EN527. Vooraan is de tafel maximaal 5,5 cm dik. Ter hoogte van de voeten is een vrije ruimte nodig van 80 cm diep en minstens 12 cm hoog. [Beenruimte]
5. Respecteer de tilzones
Bij het manueel tillen van lasten, gelden er een aantal grenswaarden tijdens het ontwerpproces: max. 25 kg, max. 1m80 hoog en max. 60 cm ver. In functie van de reikafstand in de hoogte en verte kan het maximaal toelaatbare gewicht verder aangepast worden. In men niet binnen deze grenzen kan blijven, dient er preventief een risicoanalyse te gebeuren.
Tillen gebeurt bij voorkeur tussen vuist- en ellebooghoogte, de powerzone. De ontwerprichtlijnen schrijven een maximum gewicht van 25kg voor bij een lage frequentie (<1x/4min). Bij herhaald tillen is 15kg een goede richtlijn. Boven schouderhoogte en onder kniehoogte dient men dan wel te vermijden. [Tilzones]
6. Vermijd het tillen
Tijdens het ontwerp probeert men echter het manueel tillen zoveel mogelijk uit te schakelen. Dat kan door automatisatie, tilhulpen, takels, rollenbanen, schuiven,… Vandaag bestaan er vele oplossingen op de markt. Tillen vermijden is geen futuristische ontwerprichtlijn meer en verdient voldoende aandacht. Het zal achteraf veel ongemak en productiviteitsverlies besparen. [Tillen vermijden]
* Ontwerprichtlijnen:
Zittend of staand werken – werkhoogte – reikafstanden – beenruimte – tilzones – tillen vermijden