Musculoskeletale aandoeningen (MSA) zijn fysieke klachten of klachten aan het bewegingsapparaat die verband houden met het werk. Het gaat dus over aandoeningen aan spieren, pezen, ligamenten, gewrichten,… Voorbeelden van musculoskeletale aandoeningen zijn rugpijn, nekpijn, artrose en reuma. Typisch voor deze aandoeningen is dat ze opbouwen over de jaren heen en ze een combinatie van oorzaken kunnen hebben. De link met ergonomie is dat de klachten aan het bewegingsapparaat werkgerelateerd zijn.
Wetgeving musculoskeletale aandoeningen (MSA)
In 2024 verscheen in België een wetgeving rond ergonomie en de preventie van musculoskeletale aandoeningen. Daarbij heeft men ook een definitie opgenomen van de eerder wereldvreemde term “musculoskeletale aandoeningen”. Het zijn gezondheidsproblemen aan musculoskeletale structuren die door het werk worden veroorzaakt of verergerd. Dat kan door biomechanische andere risicofactoren op het werk waarop de werkgever een impact heeft.
Musculoskeletale aandoeningen (MSA) in de wetgeving gaan dus over werkgebonden skelet- en spieraandoeningen. Dat maakt de definitie van musculoskeletale aandoeningen al een heel stuk enger. De werkgever moet er immers impact op hebben. Dat kan door het aanpassen van het werk aan de mens ofwel ergonomie.
Oorzaken musculoskeletale aandoeningen (MSA)
Gezondheidsdeterminanten omvatten sociale factoren, werk en levensstijl. Sociale factoren zijn opleiding, type contract, leeftijd en geslacht. Op het werk zijn fysieke en mentale belasting bepalend. Tot de levensstijl behoren roken, voeding, lichamelijke inactiviteit en sedentair gedrag. Een combinatie van deze factoren verhogen de kans om klachten te ontwikkelen.
De fysieke belasting op het werk wordt bepaald door biomechanische risicofactoren, de organisatie, psychosociale risicofactoren en de omgeving. Al deze risicofactoren kan men onderbrengen in vier grote groepen van ergonomische risicofactoren:
- Tijd: frequentie, duur, herstel, aantal uren
- Intensiteit: gewicht, herhaling, tempo, kracht, werkdruk
- Houding: statisch of dynamisch
- Omstandigheden: trilling, koude, regelmogelijkheden, cognitieve belasting
Deze ergonomische risicofactoren komen voor bij de verschillende ergonomische risico’s. Het is aan de werkgever om deze te optimaliseren om zo klachten te voorkomen:
- Tillen, houden en dragen
- Trekken en duwen
- Repetitief werken
- Verplaatsen van personen
- Staand werken
- Geknield werken
- Zittend werken
- Werken met beeldschermen
- Werken in ongunstige houding
- Vermoeiend werken
Voorbeelden musculoskeletale aandoeningen (MSA)
De meest voorkomende musculoskeletale aandoeningen in België zijn lage rugpijn, nekpijn en artrose [link].
Lage rugpijn
Pijn aan de lage rug is veelal a-specifiek. Dat wil zeggen dat er geen onderliggende structurele oorzaken zijn (trauma, gezwel, infectie,…) die de pijn verklaren. Lage rugpijn is de meest voorkomende werkgerelateerde gezondheidsaandoening. Tijdens de laatste 12 maanden geven 62% van de werkpopulatie aan last te hebben gehad van de lage rug. Eén derde geeft ook aan het werk niet te kunnen blijven volhouden tot 60 jaar. De impact op de sociale zekerheid is het grootst bij lage rugpijn.
Nekpijn
Nekpijn is een verzamelnaam voor pijn die ontstaat ter hoogte van de nek en eventueel uitstraalt richting de schouders of armen. Bij nekpijn is er een uitgesproken verschil tussen mannen en vrouwen. Vrouwen vertonen bijna dubbel zoveel nekklachten. Op het werk zijn vooral statische houdingen of bewegingen met een overstrekking of rotatie het meest belastend.
Artrose
Artrose is slijtage van het kraakbeen en komst het meeste voor. Het is een degeneratieve aandoening met stijfheid en gewrichtspijn als gevolg. Artrose kan voorkomen in alle gewrichten, maar komt vaker voor aan heupen, vingers, nek, knieën, duim,… Op het werk is artrose aan de knieën gerelateerd aan het geknield werken.
Preventie van musculoskeletale aandoeningen (MSA)
Musculoskeletale aandoeningen kan men voorkomen door het verminderen van de belasting en het verhogen van de belastbaarheid. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid. Meer bewegen, gezonde voeding, goede slaapgewoontes, stoppen met roken, … verhogen de individuele belastbaarheid. Dat is de verantwoordelijkheid van elk van ons. Op het werk dient ook meer aandacht te gaan naar het verminderen van de belasting. Het is de verantwoordelijkheid van de werkgever om het werk aan te passen aan de mens voor de factoren waar hij/zij impact op heeft.
Een risicoanalyse ergonomie brengt de risicofactoren in kaart: tijd, intensiteit, houding en omstandigheden. Door deze participatief te bespreken met de medewerkers krijgt men een inzicht in de knelpunten op het werk en deze leiden veelal ook tot mogelijke preventiemaatregelen. Daarbij geldt de TOP strategie:
Technische maatregelen
Technische maatregelen gaan het risico elimineren of verminderen. Voorbeelden zijn een tilhulp bij het tillen, aandrijving bij trekken en duwen, een cobot bij repetitief werken, glijzeilen bij het verplaatsen van personen, een groot scherm bij beeldschermwerk, een geveerde zetel bij zitten, enz…
Organisatorische maatregelen
Maatregelen op het niveau van de organisatie gaan vooral de blootstelling aan het risico verminderen. Voorbeelden zijn jobrotatie tussen zittende en staande taken, het inbouwen van een buffer of regelmogelijkheden bij repetitief werk, het uitschakelen van overbodige handelingen, het redundant coderen bij cognitief belastend werk, enz…
Persoonlijke maatregelen
Maatregelen op het niveau van het individu gaan het ongemak van het risico verminderen, hoewel het risico blijft. Voorbeelden zijn kniebescherming bij geknield werken, stamatten bij staand werken, een exoskelet bij statische houdingen,…
Een risicoanalyse ergonomie met Ergoscore omvat al deze stappen en vormt een goed begin in de preventie van musculoskeletale aandoeningen op het werk:
- Opsporen ergonomische risico’s
- Bespreken van ergonomische risicofactoren
- Analyseren of kwantificeren van risico’s
- Maatregelen volgens de TOP strategie
* Preventie:
Risicoanalyse ergonomie – ergonomische risico’s – ergonomische risicofactoren – Ergoscore – TOP maatregelen – preventie MSA – musculoskeletale aandoeningen