Oudere werknemers laten participeren aan de arbeidsmarkt, is een maatschappelijke uitdaging. De fysieke en psychologische gezondheid zijn daarvoor belangrijke voorwaarden. Naast het willen, moet men het werk ook kunnen uitvoeren. Organisatorische aanpassingen aan het werk zijn daarbij het meest effectief voor oudere werknemers, eerder dan interventies die zich richten op het individu.
Oudere werknemers
Betere werkomstandigheden, technologische vooruitgang en toegenomen pensioenleeftijd maken dat de gemiddelde leeftijd op de werkvloer sterk toeneemt. Ergonomie focust daarbij vooral op de prestatie en het welzijn van de oudere werknemers. In België spreekt men vanaf 45 jaar van oudere werknemers waarvoor ondernemingen een tewerkstellingsplan (CAO104) moeten opstellen. Toch begint de gezondheid vooral na 55 jaar af te nemen. Deze groep heeft vaak lichamelijke klachten met langer ziekteverzuim als gevolg. Dat leidt tot een hoge kost en vaak een vroegtijdig pensioen (of langdurige ziekte). Fysiek belastend werk in combinatie met psychosociale factoren zoals weinig steun door leidinggevende of collega’s versterken dit effect.
Organisatorische aanpassingen
Het ontwerpen van werkposten en de organisatie van het werk, op maat van oudere medewerkers, blijkt het meest effectief.
Het aanpassen van werkschema’s leidt tot een betere gezondheid en minder absenteïsme bij oudere werknemers. Het kort en voorwaarts roteren van shiften verbetert de slaapduur voor jong en oud. Dat betekent maximaal drie dagen na elkaar dezelfde shift en deze laten roteren van de vroege naar de late naar de nacht, enz… Oudere werknemers hebben meer herstel nodig en een betere slaap helpt daarbij. Bijkomend kan men ook meer dagen vrij plannen na een nachtshift. Dit vermindert de vermoeidheid en fysieke problemen, vooral bij de oudere werknemers.
Het mensgericht ontwerpen van werkplekken heeft een positief effect op de lichamelijke klachten en tevredenheid. Jobrotatie kan ook een efficiënte maatregel zijn. Wie meer roteert en afwisselt ervaart meer gezondheidsvoordelen. Voorwaarde is dat de jobrotatie niet dient om zware taken over meer mensen te verdelen.
Ook inclusief leiderschap met aandacht voor erkenning, ondersteuning, flexibiliteit en psychologische veiligheid verhogen het welzijn en de tevredenheid bij oudere werknemers. Opleidingsprogramma’s die deze skills aanleren met inzicht in het ouder worden en werkbaarheid hebben een positief effect. Toch heeft dit niet meteen met de leeftijd op zich te maken. Dit recept is immers goed voor alle medewerkers.
Gecombineerde interventies
Interventies op het individu hebben slechts een beperkt effect. Gezondheidspromotie op het werk verbetert de werkbaarheid, productiviteit en het aan het werk houden van oudere werknemers niet. Over het algemeen is het bewijs beperkt dat gezondheidspromotie, oefeningen of trainingsprogramma’s een positief effect hebbben voor de oudere werknemers. Het duurzaam maken van de vooruitgang, blijkt niet evident.
Wel is er wel bewijs voor gecombineerde interventies. Deze richten zich op een combinatie van organisatorische aanpassingen en interventies gericht op het individu. Zo waren er minder ziektedagen en minder vroegtijdig pensioen waar de hiërarchische lijn in overleg ging over werkpostaanpassingen en de medewerkers gerichte gezondheidspromotie kregen. Na zes maanden hadden de oudere werknemers een hoger werkvermogen en minder burn-out. Na twee jaar was wel geen verdere vooruitgang meer te zien.
Het aanpassen van de werkplek om de fysieke en mentale belasting te verminderen, gecombineerd met fysieke training bleek ook gunstig voor de oudere werknemers. Het aanpassen van het werk aan de mens is een belangrijke factor om de particpatie van oudere werknemers aan de arbeidsmarkt te verhogen.
Besluit
Technologische vooruitgang zoals automatisatie, cobots, ondersteunende technologieën zullen de prestatie en het welzijn verhogen. Een participatieve aanpak met de oudere werknemers gericht op het verbeteren van de werkomstandigheden, blijft daarbij een voorwaarde tot succes. Inclusief leiderschap betekent het creëren van een cultuur of klimaat waarbij dit samen met de oudere werknemers mogelijk is.
* Bron: Bentley ea 2023. https://doi.org/10.1080/00140139.2023.2176550
* Lees ook:
zware beroepen – fysiek zwaar werk – werkbaar werk – werkvermogen