Langdurig zitten is ongezond. Wie meer dan 8u per dag zit heeft 15% meer kans om binnen 3 jaar te overlijden vergeleken met wie minder dan 4u per dag zit. Beeldschermwerkers zijn een specifieke risicogroep omdat ze veel zitten op het werk. Zit-sta tafels laten toe om het zitten af te wisselen met staan. Dit resulteert in minder zitten en minder ongemakken. De andere gezondheidsvoordelen zijn echter minder duidelijk.
Zit-sta tafels
Er zijn veel studies verschenen die duidelijk maken dat een zit-sta tafel leidt tot minder zitten en meer staan. Toch zijn de gezondheidseffecten niet zo uitgesproken. Het zitten op zich is immers niet het probleem, maar wel de sedentaire activiteit waarbij weinig energie wordt verbruikt. En dat is bij statisch staan ook nog steeds het geval. Een alternatief zijn daarom de actieve werkplekken met bureaufietsen of een loopband. Het activiteitsniveau ligt hierbij hoger, alsook de gezondheidswinst.
Deze studie bracht de gezondheidseffecten van zit-sta tafels samen op vlak van volgende aspecten:
- Gedrag: minder zitten en meer staan
- Hormonaal: concentratie glucose, triglyceriden, cholesterol, insuline in bloed
- Cardiovasculair: energieverbruik, hartslag, bloeddruk, metabole activiteit (MET)
- Cognitief: aandacht, geheugen, reactietijd
- Vermoeidheid: fysiek en mentaal
- Oedeem: zwelling van de benen
- Obesitas: BMI, heupomtrek
- Psychologisch: algemene gezondheid, tevredenheid, zelfeffectiviteit, gemoed
- Prestatie: ziekteverzuim, productiviteit
- Ongemak en pijn: aantal per lichaamszone
- Houding: aantal houdingsveranderingen, gewrichtshoeken,…
Gedrag
De duur van zitten, staan en bewegen op het werk, kan objectief gemeten worden met een accelerometer of subjectief bevraagd worden. Werken met een zit-sta tafels leidde in de ruime meerderheid van de studies tot beduidend minder zitten en meer staan. De zitduur verminderde met een mediaan van 1,3 uur per dag, voor staan was de toename 1,4 uur per dag. Helaas is staan ook nog sedentair gedrag, er is te weinig activiteit mee gemoeid.
De invloed van een zit-sta tafels op meer bewegen is niet zo evident. Slechts 30% van de onderzoeken vonden meer beweging zoals stappen en wandelen. De mediaan van toename in bewegingstijd was echter slechts 6 minuten per dag. Om de fysieke activiteit te verhogen is een zit-sta tafel niet efficiënt.
Fysiologisch
De meeste studies binnen deze categorie bekeken het effect van zit-sta tafels op het hart. Meer dan de helft vond een positief effect, dus een hoger energieverbruik (4-10kcal/u). Dit was vooral het geval bij een populatie met overgewicht of obesitas. Het is niet duidelijk of de energie-uitgaven te wijten is aan het staan of aan de houdingsverandering van zitten naar staan en omgekeerd.
De hartslag ligt bij het werken aan en zit-sta tafel 8-14 slagen per minuut hoger. Toch is het belang hiervan voor de gezondheid eerder beperkt. In slechts 13% van de studies was er een veranderde bloedspiegel van glucose, insuline, triglyceriden en cholesterol. Bij een gezonde populatie is er zo goed als geen effect. Bij mensen met obesitas had een zit-sta tafel wel een gunstige invloed op insuline in het bloed.
Op cognitief vlak en obesitas was er nauwelijks of geen voordeel van een zit-sta tafel. Een nadeel waren de meer gezwollen voeten en benen ten gevolge van het staan. Het aantal studies was echter wel beperkt.
Werken aan een zit-sta tafel was in sommige studies minder vermoeiend en in andere juist meer vermoeiend. Dit kan te verklaren door een verschil in dosis van het staan. Regelmatig afwisselen heeft dan een positief effect op vermoeidheid. Langer staan kan wel lokale spiervermoeidheid in de benen geven. De optimale dosis zitten en staan is nog steeds niet echt geweten.
Prestatie
De meeste studies bekeken meestal de zelf gerapporteerde productiviteit. In 20% van de onderzoeken werd ook het presenteïsme en het absenteïsme opgenomen. Toch is er geen betekenisvol effect op deze parameters wanneer men met een zit-sta tafel werkt. Slechts 7% van de studies vond een significant verschil. Dit was dan meestal in het voordeel van staand werken, bijvoorbeeld het werken met de muis.
Psychologisch
Jobtevredenheid, zelfeffectiviteit en gemoedstoestand werden subjectief bevraagd in de studies. Twee derde vond een positief effect van zit-sta tafels op de zelfeffectiviteit. Voor de andere psychologische factoren was er over het algemeen geen effect. In enkele studies waar dit wel het geval was, ging dit over geluk, stress, alertheid en energie.
Pijn en ongemak
Ongemak wordt steeds subjectief verzameld per lichaamsdeel of –zone. In 43% van de studies was er een positief effect van zit-sta tafels op ongemak, vooral voor de lage rug. In een kwart van de studies was er minder ongemak tijdens het zitten ten opzichte van het staan. Dit ging dan vooral over pijn in de benen of lage rug tijdens het staan.
Specifiek voor mensen met chronische lage rugpijn kan een zit-sta tafel wel een effectieve oplossing zijn. Na 3 maanden toonde deze groep duidelijk minder rugpijn, alsook de impact ervan op dagelijkse activiteiten.
Houding
In deze onderzoeken werden veel verschillende parameters gebruikt. Dat maakt een vergelijking moeilijk. Toch kan gesteld worden dat het effect van zit-sta tafels eerder beperkt is op houdingsveranderingen. Slechts één vijfde van de onderzoeken vond een beduidend effect, wat dan nog eerder beperkt was.
Er is minder buiging in de lage rug bij wisselwerken, wat een verklaring kan zijn voor minder pijn in deze regio. De variatie in houdingen van het bovenlichaam neemt toe aan een zit-statafel. Boodschap blijft hier ook afwisseling. Langdurig statisch staan zorgt er immers voor dat de variatie terug gaat afnemen.
Negatief effect van staand werken op een toetsenbord is de toegenomen buiging van de pols. Tijdens het zitten bevindt de pols zich dus meer in een neutrale houding. Dat is een belangrijk aspect in de preventie van polsklachten.
Conclusie
Zit-sta tafels op de werkvloer zorgen voor een gedragsverandering, beeldschermwerkers gaan minder zitten en meer staan. Opleiding en reminders helpen daarbij in de introductiefase. Het gezondheidseffect op het hart en metabolisme is eerder bescheiden. Er is geen winst op vlak van prestatie en psychologische aspecten, maar ook geen nadeel van een zit-sta tafel.
Staand werken is waarschijnlijk nog steeds sedentair gedrag en langdurig staan geeft ook klachten. Het doel moet daarom afwisseling of wisselwerken zijn. De optimale verhouding tussen zitten en staan is vandaag echter nog niet gekend. Alvast input voor volgend onderzoek.
Bron:
Chambers ea 2019 The effect of sit-stand desks on office worker behavioral and health
outcomes: A scoping review. Appl Ergon 78: 37-53. [Link]