Om eenzijdige overbelasting bij repetitief werk te voorkomen is afwisseling een logische maatregel. Toch blijkt het effect van taakroulatie op het voorkomen van lichamelijke overbelastingsklachten niet altijd even positief. De tevredenheid is wel hoger bij taakafwisseling. Een overzicht van de literatuur [1]…
Wanneer is taakroulatie succesvol?
1. Een belangrijke succesfactor is opleiding. Het is niet voldoende om medewerkers zomaar aan vier verschillende werkposten te laten werken, ze moeten goed opgeleid zijn in de verschillende taken.
2. Taakroulatie is geen oplossing is voor fysiek onaanvaardbare werkposten. Deze dienen bij de oorzaak aangepakt te worden. Door taakroulatie worden immers alleen maar meer mensen blootgesteld of “kapot” gewerkt aan dergelijke zware taken.
3. In een rotatieschema mogen gelijkaardige jobs slechts één maal na elkaar voorkomen en bij voorkeur niet. Repetitief werk wordt zo best afgewisseld met taken waarbij men bijvoorbeeld meer moet tillen.
4. Taakroulatie dient een bewuste keuze te zijn op basis van fysiek en mentaal belastende factoren, maar ook op basis van de vaardigheden en verantwoordelijkheden van de medewerker.
Effect van taakroulatie op overbelastingsklachten
Positief
Het preventieve effect van taakroulatie op het ontwikkelen van overbelastingsklachten is soms tegenstrijdig. De meest positieve studie [2] vond na bijna twee jaar zes keer minder gevallen van carpaal tunnel syndroom bij medewerkers die roteerden ten opzichte van medewerkers die niet roteerden. Ze produceerden TV’s, schoenen en remmen van auto’s met als doorslaggevende risicofactoren: cyclustijd van minder dan 10” en geen herstel binnen de cyclus. Taakroulatie om het uur en om de twee uur was hier een effectieve oplossing. [2]
Een andere positieve studie stelde na taakroulatie een vermindering vast van het aantal lichamelijke klachten, absenteïsme, verloop, herstellingen achteraf, verspilling materiaal, enz… De productie-arbeiders van schoenen werden over een periode van drie jaar gevolgd. Ze roteerden elke twee uur en de rotatieschema’s werden op een participatieve manier samengesteld. Alle operatoren kregen een uitgebreide opleiding om de verschillende taken aan te leren, fysiek en cognitief. [3]
Negatief
De meest negatieve studie vindt echter net iets meer lichamelijke klachten en net iets meer ziekteverzuim na het invoeren van taakroulatie. De parameters om de afwisseling te bepalen waren echter vooral organisatorisch en psychosociaal van aard: trots, jobeisen, regelmogelijkheden en sociale steun. De subjectief ervaren vermoeidheid lag bij deze automobieloperatoren wel hoger na bijna twee jaar taakroulatie. [4]
Effect van taakroulatie op fysieke risicofactoren
Positief
De gunstige invloed van afwisseling op de fysieke belasting is aanwezig, maar niet unaniem. Het beste effect bij hoog repetitieve jobs (cyclustijd <90”) treedt op als er om de twee uur aan taakroulatie wordt gedaan. In dit automobielbedrijf werd een rotatieschema opgesteld op basis van de OCRA index scores. Hoog risicovolle taken mogen slechts één keer na elkaar voorkomen [5]. Taken met een hoge herhaling, weinig variatie, geen herstel tijdens de cyclus,… doen immers het risico op overbelastingsklachten bijna 9 keer toenemen. [2]
Negatief
Volgens twee studies zou het risico op lage rugklachten toenemen na taakroulatie. Deze onderzoeken bevatten echter slechts een beperkt aantal proefpersonen. Eén operator uit de auto-industrie wisselde af tussen twee repetitieve taken (cyclustijd 60”). De ervaren rugpijn was bij de ene taak hoger en bij de andere lager. Gemiddeld was de pijnscore hoger [6]. Bij vier operatoren, die veel moesten tillen, steeg het risico op rugklachten met 57%. De risicoscore bleef echter meestal onder de aanvaardbare grens voor overbelasting [7,8].
Geen effect
Wat de bovenste ledematen betreft daalde de fysieke belasting duidelijk bij taakroulatie tussen vijf verschillende assemblageposten. De spieractiviteit van de schouders, de houding en herhaling verbeterden na taakrotatie tijdens de productie van houten planken voor parketvloeren. Toch was er geen preventief effect op het ontwikkelen van lichamelijke overbelastingsklachten zelf [9].
Effect van taakroulatie op psychosociale risicofactoren
Taakroulatie is een vertrouwde maatregel in de auto-industrie. Er is een positief verband met de tevredenheid. Meer dan 70% van de operatoren zijn tevreden over de afwisseling tussen de taken. Er werd ook tijd geïnvesteerd in het aanleren van werkmethodes en probleemoplossend handelen [10,11]. Een andere parameter die de motivatie bepaalt, is de controle die de operatoren hebben over hun job. Dat verklaart de positieve impact van rotatieschema’s die worden samengesteld met inspraak van de medewerkers.
Besluit
Over het algemeen is er een bewijs dat taakroulatie preventief werkt voor fysieke overbelasting door hoog repetitief werk. Er zijn echter relatief weinig studies en ze concluderen niet allemaal hetzelfde. De tevredenheid is wel hoger bij taakroulatie. Het is ook zinvol te kijken naar de positieve studies en te leren van de succesfactoren.
Opleiding is zo een belangrijke factor. Wanneer wordt uitgegaan van verworven vaardigheden om een rotatieschema op te stellen, is er een goede kans op een positief effect. Taakroulatie is echter geen oplossing als de oorzaak van te zware werkposten niet wordt aangepakt.
Referenties:
[1] Padula ea 2017. Job rotation designed to prevent musculoskeletal disorders and control risk in manufacturing industries: a systematic review. Appl Ergon 58: 386-397.
[2] Roquelaure ea. 1997 Occupational and personal risk factors for carpal tunnel syndrome in industrial workers. Scand J Ind Work Environ Health 23: 364-369.
[3] Guimaraes ea 2012. A learning curve-based method to implement multifunctional work teams in the Brazilian footwear sector. Appl Ergon 43: 541-547.
[4] Fredriksson ea 2001. The impact on musculoskeletal disorders of changing physical and psychosocial work environment in the automobile industry. Int J Ind Ergon 28: 31-45.
[5] Asensio-Cuesta ea 2012. A method to design job rotation schedules to prevent work-related musculoskeletal disorders in repetitive work. Int J Prod Res 50: 7467-7478.
[6] Frazer ea 2003. The effects of job rotation on the risk of reporting low back pain. Ergonomics 46: 904-919.
[7] Carnaham ea 2000. Designing safe job rotation schedules using optimization and heuristic search. Ergonomics 43: 543-560.
[8] Tharmmaphornphilas ea 2007. A methodology to create robust job rotation schedules. Ann Operations Res 155: 339-360.
[9] Balogh ea 2006. Increasing the degree of automation in a production system: consequences for the physical workload. Int J Ind Ergon 36: 353-365.
[10] Dawal ea 2007. The effect of job organizational factors on job satisfaction in two automotive industries in Malaysia. J Hum Ergol 36: 63-68.
[11] Dawal ea 2009. Effect of job organization on job satisfaction among shop floor employees in automotive industries in Malaysia. Int J Ind Ergon 39:1-6.