Door de nakende krapte op de arbeidsmarkt is gezond werken een noodzakelijke troef om medewerkers langer gezond en met goesting aan het werk te houden. Dat vraagt echter een mentaliteitswijziging. Sinds de tweede wereldoorlog kwam ziekmakend werk immers goed uit om mee het arbeidsoverschot op te vangen. Als oplossing wordt job crafting voorgesteld, waarin het werk wordt aangepast aan de mensen in de ruimste zin van het woord…
Ziekmakend werk
Werken en gezondheid is een paradox. Langs de ene kant is werken gezond. Werkende mensen zijn minder vaak ziek dan niet-werkenden. Langs de andere kant maakt werk soms ziek. Het langdurig ziekteverzuim blijft stijgen en 68% van de re-integratietrajecten lukt niet. Dat komt omdat onze arbeidsmarkt zo georganiseerd is dat zieke werknemers goed uitkwamen.
Tijdens de tweede wereldoorlog werden er minder kinderen geboren. De kinderwens werd echter gewoon uitgesteld tot na de oorlog, wat een eerste babyboom opleverde. Die generatie zelf zorgde voor een tweede babyboom in de jaren zestig. Daardoor kwam er te veel volk op de arbeidsmarkt. De overheid regelde dat echter door mensen uit de arbeidsmarkt te halen: langer studeren, rimpeldagen, vervroegd pensioen en werk zo organiseren dat mensen ziek werden… Op die manier was er nooit een echt arbeidsoverschot. Vandaag is het aanbod echter kleiner geworden…
Krapte op de arbeidsmarkt
Vandaag zijn er weinig jongeren op de arbeidsmarkt en veel ouderen. De gemiddelde leeftijd loopt op. Er is een ontgroening van de werkpopulatie en een vergrijzing binnen de vergrijzing. Binnen 20 jaar zal het aantal 65 plussers toenemen met 30%. De werkbevolking zal echter met 10% dalen in aantal. Dat betekent dat men meer moet doen met minder mensen. In woon-zorg centra bijvoorbeeld raken vacatures niet meer ingevuld. Langer werken wordt daardoor een strategisch issue.
Jobinhoud moet veranderen
De welzijnswetgeving spreekt van 5A’s, maar wetenschappelijk zijn er echter maar vier: inhoud, voorwaarden, omstandigheden en verhoudingen. De sleutel tot langer werken ligt vooral bij de arbeidsinhoud. Die maakt vandaag ziek. In het Karasek model zijn actieve jobs waar men hoge taakeisen heeft en veel regelmogelijkheden. In praktijk zijn echter slechts 22% van de jobs actief. De rest is saai, ontspannen of slopend. Dat betekent dat 78% het risico loopt om ziek te worden. Om de mensen te activeren voor de arbeidsmarkt, zal men de inhoud anders moeten invullen.
Wanneer men aan 40-jarigen vraagt of ze hun job tot aan hun pensioen aankunnen, antwoordt 40% neen. Nog geen tien jaar geleden was dat slechts 30%. Wanneer men opnieuw de vraagt stelt of zijn job zou kunnen volhouden maar met aanpassing van de inhoud, dan antwoordt 90% ja. Uitdaging is het werk anders te organiseren, zowel productief als gezondheidsbevorderend. Die combinatie is mogelijk…
De vervuiler betaalt, de ziektemaker…
Bedrijven zijn zich met de tijd gaan terugplooien op hun core business. Productiviteit was en is de norm. Alles wat niet tot de kernactiviteiten behoorde, is men gaan uitbesteden. Zo is ook gezond werken uitbesteed. In de retailsector is men steeds bezig geweest met elke cent af te dingen op de melkprijs. Door alle processen te optimaliseren gericht op productiviteit, is er geen marge meer om gezond te werken… Tenzij men het werk anders gaat organiseren en die kentering zet zich op gang.
Waar in Europa industrie 4.0 de toon aangeeft voor innovatie, is dat in Japan reeds industrie 5.0. Deze stelt de mens centraal en richt zich op het wegnemen van alle belastende elementen. Innovatie dient de ergonomie. De vergrijzing van de werkbevolking heeft zich daar immers reeds eerder ingezet. Ook in België is een bedrijf veroordeeld om ze een medewerkster met borstkanker geen aangepast werk konden geven. Ze werden verplicht de dame terug aan te nemen en werk op maat te voorzien.
Deze evolutie is nieuw… Meer dan vijftig jaar heeft de bedrijfswereld dat niet moeten doen. Vakbonden hielden zich vooral bezig met de arbeidsvoorwaarden (loon), maar lagen niet wakker van de inhoud. Werkgevers werden nooit bestraft voor het ziek maken van medewerkers of het niet voorzien van aangepast werk.
Job crafting
Monogene arbeidskrachten bestaan niet meer. Uitgaan van de 100% fitte medewerker zal niet meer de realiteit zijn. In de automobielindustrie met een vaste cyclustijd voor iedereen moet men dit kunnen of men gaat eruit. Als alle fysieke sectoren op die manier blijven redeneren, zullen er niet meer genoeg arbeidskrachten op de markt zijn. Men kan dit deels opvangen met automatiseren of robotiseren, maar deze vragen technische geschoold personeel… Daar is ook geen overschot van.
Migratie was vroeger ook een klassieke oplossing. Ze beschikken vaak niet over de nodige skills zodat dit een hoge opleidingskost vraagt. Artsen uit de Oostbloklanden werden zo bijvoorbeeld omgeschoold tot verpleegkundigen in België. Dat heeft dubbel zo lang geduurd dan verwacht en 1,5x meer gekost dan het opleiden van een jongere op de schoolbanken. Die kosten dient men ook in rekening te nemen…
Om mensen langer aan het werk te houden op een werkbare manier, is jobcrafting een mogelijke oplossing. Dat komt neer op het modelleren van functies op basis van wat mensen willen en kunnen. Traditioneel selecteert men mensen voor een functie. Job crafting draait de rollen om en richt zich op het creëren van jobs die bevlogenheid bij de mensen realiseren.
Bron: Lezing Geert Van Hootegem, KULeuven op Symposium “Hoe maak je gezond werken vanzelfsprekend?” door Vigez op 18/10/2018.