Universal design (VS) of Design for all (Europa) is ontwerpen voor iedereen. Deze ontwerpstroming heeft als doel tegemoet te komen aan de noden van zoveel mogelijk gebruikers, ook die met een beperking. Universal design is mensgericht ontwerpen die zoekt naar een integrale oplossing voor een grote diversiteit aan gebruiken. Daarvoor werden zeven principes voor “universal design” opgesteld.
- Bruikbaar voor iedereen
- Flexibiliteit in gebruik
- Eénvoudig en intuïtief gebruik
- Verstaanbare informatie
- Marge voor vergissingen
- Beperk inspanning
- Geschikte afmetingen en gebruiksruimtes
Bruikbaar voor iedereen
- Zelfde gebruikswijze voor iedereen of op zijn minst gelijkwaardig
- Vermijd aparte of stigmatiserende oplossingen
- Hou rekening met de privacy en veiligheid van iedereen
- Zorg voor een uitnodigende vormgeving
Een bus met een instap die in het het verlengde van het perron loopt, is voor iedereen toegankelijk. Mensen met een rolstoel, met boodschappen in de hand, die moeilijker te been zijn, kinderen,… voor een grote groep van mensen is dit een makkelijke oplossing door universal design. Wanneer dit niet mogelijk is, is een hellend vlak een praktische aanpassing om de kleine, smalle treden van de stadsbussen te vermijden.
Flexibiliteit in gebruik
- Voorzie meerdere mogelijkheden
- Maak producten bruikbaar voor links- en rechtshandigen
- Vergemakkelijk nauwkeurigheid en precisie
- Voorzie mogelijkheden om het gebruikstempo aan te passen
Dit deurbeslag heeft een inkeping die de sleutel makkelijker in het slot leidt. Het blindelings kunnen openen en sluiten van een deur is interessant voor wie snel wil zijn, een minder vaste hand heeft, in het donker of niet goed ziet… Een autosleutel die de deur automatisch opent, is uiteraard nog gebruiksvriendelijker. Wanneer men toch manueel de auto wil sluiten, zal de sleutel steeds passen omdat boven- en onderkant hetzelfde zijn.
Eénvoudig en intuïtief gebruik
- Vermijd onnodige complexiteit
- Ontwerp consistent met verwachtingen van de gebruiker
- Hou rekening met grote verschillen in geletterdheid of taalvaardigheid
- Rangschik informatie volgens belangrijkheid
- Voorzie informatie tijdens en feedback na gebruik
Een gasvuur aansteken kan gebeuren met lucifers. Niet voor iedereen is dit even gemakkelijk en zeker niet met één hand. Een gasaansteker is omwille van zijn eenvoud en efficiëntie ook al goed ingeburgerd. Het groene en rode telefoontje om op te nemen en af te leggen, een ronde knop om aan te draaien en uitstekende knop om op te drukken, enz… Universal design zit vaak in kleine herkenbare dingen.
Verstaanbare informatie
- Geef essentiële info op meerdere manieren weer (visueel, tactiel en auditief).
- Maximaliseer de leesbaarheid van belangrijke informatie
- Gebruik beschrijvende taal (instructies en richtingaanwijzingen)
- Maak info compatibel met hulpmiddelen die mensen met een sensorische beperking gebruiken
Duidelijk leesbare informatie bekomt men door grote letters, een goed contrast en een goede omgevingsverlichting. Zelfs wie slecht ziet, kan er moeilijk naast kijken. De drukknoppen in de lift staan ook in braille weergegeven voor blinden. Een stem die de verdieping afroept zorgt ervoor dat jong, oud, slechtziend, anderstalig, hardhorend,… toch goed geholpen wordt. Met een horizontale opstelling van de toetsen zou bovendien iedereen er aan kunnen.
Marge voor vergissingen
- Rangschik elementen logisch om fouten te minimaliseren
- Voorzie waarschuwingen
- Zorg dat men veilig fouten of vergissingen kan maken
- Ontmoedig acties die zonder nadenken gebeuren
Zoals het een goede menustructuur betaamt, bestaan in alle software op computers of GSM’s de mogelijkheid om fouten te maken, verschillende mogelijkheden uit te proberen en alle acties ongedaan te maken. Het pijltje “terug” is waarschijnlijk één van de meest gebruikte knoppen, al kan in de menu ook de functie “ongedaan maken” gekozen worden.
Beperk inspanning
- Streef naar een neutrale lichaamshouding
- Vermijd dat er grote krachten vereist zijn
- Beperk herhaalde activiteiten
- Vermijd volgehouden fysieke inspanningen
De ééngreepsmengkraan heeft de vroegere waterkranen met draaiknoppen volledig verdrongen. Met één hand kan men de temperatuur en de hoeveelheid water regelen en dit zonder veel kracht te moeten leveren. Kranen met een optisch oog springen automatisch aan, interessant voor openbare ruimtes. Dit geldt ook voor schuifdeuren. In treinen gebruikt men een klikmechanisme, met een lichte klik tegen het handvat schuift de deur automatisch open. Universal design is op zijn best wanneer men het niet beseft…
Geschikte afmetingen en gebruiksruimten
- Voorzie een vrije kijklijn tot belangrijke info voor de zittende en staande gebruiker
- Kies comfortabele reikafstanden voor de zittende en staande gebruiker
- Voorzie verschillende maten
- Voorzien voldoende ruimte voor hulpmiddelen of een persoonlijke helper
Verschillende hoogtes van kapstokken zorgen ervoor dat iedereen op zijn hoogte zijn jas kan ophangen. Een balie met twee hoogtes laat ook een bediening toe voor mensen die staan of die in een rolstoel zitten, voor volwassenen of voor kinderen,… De uitsparing zorgt dat men dicht genoeg tegen de balie kan aanschuiven. Aan welke balie men moet zijn wordt aangegeven op de schermen tegen het plafond. Deze informatie is ook voor de kleinsten leesbaar omdat ze ruim boven alle hoofden uitkomt.
Begrippen: ergonomie – ergonoom – ergonomisch – opleidingen – ergonomievereniging – human factors – universal design – design for all – RSI – MSA – Goldilock – Fatigue Failure Theory – WELL standard– fysieke activiteitsparadox