Een glijzeil is een noodzakelijk hulpmiddel in de zorg vanaf de moment dat de zorgvrager zich niet meer zelfstandig kan verplaatsen. Metingen van de trekkrachten tijdens het hogerop schuiven in bed bevestigen dit. De invloed van een glijzeil (dubbele laag), een glijlaken (één laag), type matras, gewicht van de patiënt en positie van de benen werden vergeleken.
Een glijzeil is effectief
Tiltechnieken in de zorg hebben plaats gemaakt voor verplaatsingstechnieken. Mensen worden niet meer getild in bed, maar verschoven. Dat is reeds een aanzienlijke verbetering. Toch vraagt een zorgvrager van 94 kg hogerop schuiven in bed zonder hulpmiddelen nog steeds te veel kracht (31,5 kg). Een glijzeil is dan een efficiënte oplossing en vermindert de vereiste krachten gemiddeld met 40%.
Met een glijzeil bedraagt de vereiste trekkracht steeds minder dan 21kg. Dit is de grenswaarde wil men dat 90% van de zorgverleners deze taak kunnen uitvoeren op een aanvaardbare manier. Met een glijzeil komt de fysieke belasting dus op een aanvaardbaar niveau voor patiënten tot 94 kg met gebogen benen op een standaard koudschuim matras.
| Type glijzeil | Trekkracht (kg) |
| Tillen volgens methode Dotte | 39.5 kg |
| Schuiven zonder hulpmiddel | 31.5 kg |
| Hyperglide® 70×70 | 17.78 kg |
| Hyperslide® 74×60 | 22.78 kg |
| HandyTube® 140×140 | 15.26 kg |
| Handi-slide® 122×71 | 15.6 kg |
| Phil-e-Slide® 122×71 | 16.98 kg |
| … |
Koudschuimmatras densiteit 40kg/m³, patiënt 94 kg, benen geplooid.
Glijzeil vs. glijlaken
Het verschil tussen een glijzeil en een glijlaken is dat een glijlaken slechts één laag betreft. Een glijzeil daarentegen is steeds een “tunnel”, dus twee gladde lagen op elkaar. De metingen met één glijlaken of twee glijlakens op elkaar bewijzen dat dit wel degelijk invloed heeft. Voor een liggende patiënt met gestrekte benen, maakt dat een verschil van 40% en meer. Een groot glijzeil of een dubbele laag geniet dus de voorkeur. Het maakt daarbij weinig verschil of het glijlaken op of onder het steeklagen ligt.
| Type glijlaken | Trekkracht (kg) |
| Schuiven zonder hulpmiddel | 44.9 kg |
| Glijzeil Hyperglide 70×70 | 27 kg |
| 1 Laken Lopital® Handysheet 185×90 | 32.74 kg |
| 2 Lakens Lopital® Handysheet 185×90 | 20.32 kg |
| 1 Laken Arjo® Maxisheet 198×107 | 39.36 kg |
| 2 Lakens Arjo® Maxisheet 198×107 | 20.98 kg |
Koudschuimmatras densiteit 40kg/m³, patiënt 94 kg, benen gestrekt.
Invloed van (zachte) anti-decubitismatrassen
Bij bedlegerige patiënten worden anti-decubitusmatrassen gebruikt om doorligwonden te voorkomen: traagschuim- of alterneringsmatrassen. Traagschuim neemt geleidelijk de vorm van het lichaam aan zodat de zorgvrager in een soort pasvorm komt te liggen. Dat maakt het verplaatsen uiteraard een stuk meer belastend (44.52 kg). Bij alterneringsmatrassen wordt afwisselend een deel meer of minder opgeblazen. Dit type matras gaat echter eveneens gepaard met hoge trekkrachten (40.62 kg). Een glijzeil is in dan een goede verbetering en halveert de benodigde trekkrachten.
Onder het motto hoe lager de kracht, hoe beter… werd ook de invloed van het bed in Trendelenburg uitgetest met hoofduiteinde 30° gekanteld. Zonder glijzeil is deze maatregel goed voor 15% minder trekkrachten. Met glijzeil is de winst beperkt afhankelijk van het type.
| Type glijzeil | Traagschuimmatras Tempur® 85 kg/m³ |
Alterneringsmatras Alfa-excel® |
Alterneringsmatras + Trendelenburg |
| Zonder hulpmiddel | 44.52 kg | 40.62 kg | 34.38 kg |
| Hypersllide 134×74 | 24.36 kg | 23.16 kg | 16.48 kg |
| Hyperglide 130×70 | 20.44 kg | 18.78 kg | 17.28 kg |
| Handi-slide 130×70 | 14.94 kg | 13.26 kg |
Patiënt 94 kg, benen geplooid.
Invloed positie van de benen
Indien mogelijk worden de benen van de patiënt geplooid. Dit vraagt minder kracht bij het hogerop schuiven in bed. Wanneer echter het gewicht van de passieve benen mee op de matras rust, kunnen de krachten hoog oplopen. Vooral bij de standaard schuimrubber matras was dat het geval. De verpleegkundigen moeten dan 50% meer kracht uitoefenen. Een kuitrol, die de benen laat zweven, is een goede verbetering en scoort ergens tussenin.
Op de traagschuimmatrassen is het nadeel van de gestrekte benen minder uitgesproken. Men dient er wel rekening mee te houden dat de kracht sowieso al hoger ligt. Toch zal er met een glijzeil nog steeds 20% meer kracht nodig zijn wanneer de benen gestrekt op bed liggen tegenover de gebogen positie.
Invloed gewicht patiënt
Glijzeilen zijn aangewezen bij alle passieve patiënten:
- 60 kg: trekkrachten aanvaardbaar met een glijzeil op alle geteste matrassen.
- 78 en 94 kg: op koudschuimmatras glijzeil aanvaardbaar
- 78 en 94 kg: op anti-decubitusmatras glijzeil en Trendelenburg nodig
- > 94 kg: glijzeil, Trendelenburg en tweede helper noodzakelijk
| Gewicht patiënt | Traagschuimmatras + slide |
Alterneringsmatras + slide |
Alterneringsmatras + slide + Trendelenburg |
| 60 kg | 15.98 kg | ||
| 78 kg | 24.48 kg | 18.54 kg | 13.22 kg |
| 94 kg | 24.36 kg | 23.16 kg | 16.48 kg |
| 118 kg | 27.42 kg | 36.96 kg | 28.06 kg |
Benen geplooid, Hyperslide 134×74
Invloed tweede helper
Een helpende hand is in de verzorging steeds welgekomen. Toch sluit een tweede helper het gebruik van andere hulpmiddelen niet uit. Op anti-decubitismatrassen blijven de trekkrachten immers nog steeds te hoog bij het hogerop schuiven, ook al trekt men met twee in de richting van de diagonalen van het bed. Voor patiënten van 78 kg is de combinatie van een tweede helper en glijzeil afdoende. Voor zware mensen (118 kg) daarentegen is een gekantelde bedopstelling (Trendelenburg) noodzakelijk om net binnen de aanvaardbare grenzen op de Tempur matras te komen.
| Traagschuimmatras | Alterneringsmatras | |
| Tweede helper | 21.6 kg | 32.86 kg |
| Tweede helper en slide | 11.16 kg | 18.46 kg |
| Tweede helper, slide en Trendelenburg (78 kg) | 11.08 kg | 16.66 kg |
| Tweede helper, slide en Trendelenburg (118 kg) | 20.76 kg |
Benen geplooid, Hyperslide 134×74, patiënt 78 kg
Praktisch
Het positieve effect van glijzeilen mag duidelijk zijn. In het Heilig Hart ziekenhuis van Roeselare liggen daarom de patiënten 24/24 uur op glijzeilen. Het type glijzeil hangt af van de toepassing per afdeling. Op verpleegkundige afdelingen is dat veelal de Hyperslide 134×74, die in deze studie vaak gemeten werd. Bij alle patiënten zwaarder dan 85 kg is de afspraak dat het glijzeil mee naar OK verhuist. Bij passieve patiënten wordt steeds een glijzeil gebruikt om de deze hogerop te schuiven en voor wisselhouding bij decubituspreventie.
Goede hulpmiddelen echter sluiten de toepassing van een goede werkmethodes niet uit. Bij het ontwerp van patiëntenkamers dient hiermee reeds rekening gehouden te worden. Achter het hoofduiteinde van het bed zou bijvoorbeeld een vrije ruimte van 45 cm mogelijk mogelijk zijn om gedraaide houdingen te vermijden.
* Bron:
Maertens Lieven. 2010 Trekkrachten bij gebruik glijzeil: ergonomische benadering bij procedure “hogerop in bed”. Eindwerk technicus ergonomie.
* Hulpmiddelen zorg:
ziekenhuisbed – glijzeil – plafondlift – glijkous – effect hulpmiddelen – medicatiewagen
* Zie ook: Freelearning glijzeilen