Leren schrijven vereist een zekere ontwikkeling van de fijn motoriek, de bekwaamheid om kleine, precieze bewegingen met de hand of vingers uit te voeren. Sommige kinderen hebben het daardoor moeilijk om een goede schrijfhouding aan te nemen. Ergonomische principes omzeilen een beetje de fijn motoriek en geven de kinderen een duwtje in de rug tijdens het leerproces. De zogenaamde ergonomische pennen zijn dikker, hebben inkepingen voor de vingers en zijn bekleed met een zachter materiaal. De potloden zijn driehoekig, al dan niet met een profiel voor de vingers. Dat neemt echter niet weg dat men met een gewone pen ook goed kan leren schrijven.
Driepuntsgreep
Een goede schrijfhouding is een driepuntsgreep. De pen wordt vastgehouden tussen de toppen van duim en wijsvinger, terwijl de pen rust op de middenvinger. De driehoekige potloden lokken deze houding spontaan uit. Dezelfde idee zit achter de inkepingen voor de vingers. Het kind wordt gedwongen om de pen met een driepuntsgreep vast te nemen. Moeilijkheid hierbij is wel een profilering voor de vingers te vinden, die voor iedereen past of goed in de hand ligt. Links- en rechtshandigen hebben hierdoor een eigen model nodig.
Dikkere greep
Door de pen dikker te maken, worden de precisievereisten verminderd. De vingerspieren blijken in een meer ontspannen houding te kunnen werken waardoor de kinderen minder hard duwen op de pen. Bij langdurig schrijven kan dit vermoeidheid in de vingers wat tegengaan. Hoe minder men de wijsvinger of duim plooit, hoe lager de gemeten spierspanning [1]. Hetzelfde effect wordt bekomen door de bekleding van de pen met een zachter materiaal. Dit geeft een betere wrijving met de huid, waardoor de knijpkrachten verminderen. De soft touch voelt ook zacht en aangenaam aan. Dit bestond al eerder onder de vorm van rubberen opzetstukjes die men bij het leren schrijven op de pen of potlood kan plaatsen.
Schrijfkramp
Ergonomie bij pennen tracht vooral het comfort en gebruiksgemak te verhogen. Doordat kinderen tijdens het aanleren nooit hele dagen schrijven zal een gespannen schrijfhouding doorgaans geen aandoeningen aan het bewegingsapparaat of schrijfkramp veroorzaken. Er is op school voldoende afwisseling tussen de taken. Overbelastingsklachten door langdurig dezelfde houding en/of door steeds opnieuw dezelfde kleine bewegingen is weinig waarschijnlijk.
De relatie met schrijven is heel moeilijk te achterhalen. Schrijfkramp werd wel reeds in 1700 door de pionier van de arbeidsgeneeskunde, Ramazinni, gerapporteerd als beroepsziekte. Het ging toen echter over monniken die de hele dag met een ganzenveer epistels moesten overschrijven in een slecht verlichte kamer. Schrijfkramp wordt nu beschouwd als een neurologische aandoening en daar zal een ander ontwerp van pen of potlood geen effect op hebben.
Ronde pennen voor volwassenen
De vraag die men zich kan stellen is waarom “gewone” pennen vaak rond en smal zijn? Uit onderzoek blijkt dat volwassenen hier de voorkeur aan geven. Hoe ronder de pen, hoe hoger het ervaren comfort. Ze moeten immers niet meer de pen correct leren vasthouden. Een driehoekige doorsnede werd ook minder aangenaam bevonden dan een zeshoekige of ronde doorsnede. Een dunnere pen laat wel nauwkeurig werken toe zoals tekenen. Potloden blijven daarom dunner. Bij het schrijven echter hechten volwassenen meer belang aan het snel kunnen schrijven. Dat lukt iets beter met een iets dikkere pen [2].
[1] Udo K, Otani T, Udo A, Yoshinaga F. 2000 An electromyographic study of two different types of ballpoint pen. Ind Health 38: 47-56.
[2] Goonetilleke RS, Hoffman ER, Luximon A. 2009 Effects of pen design on drawing and writing performance. Appl Ergon 40: 292-301.